รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการขึ้นตรงต่อปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ได้แก่ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบในวงราชการ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน นอกจากนี้ สำนักนายกรัฐมนตรียังมี รัฐวิสาหกิจ ในสังกัดอีก 7 แห่ง และ หน่วยงานอิสระ ที่ไม่ใช้กฎระเบียบของทางราชการอีก 1 แห่ง คือ สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย กระทรวง ตาม พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.
2435ทรงยกเลิกการปกครองแบบจตุสดมภ์และตั้งกระทรวงจำนวน 12กระทรวงในวันที่ 1 เมษายน 2435 เพื่อทำหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน คือ 1. กระทรวงมหาดไทย 2. กระทรวงนครบาล 3. กระทรวงโยธาธิการ 4. กระทรวงธรรมการ 5. กระทรวงเกษตรพานิชการ 6. กระทรวงยุติธรรม 7. กระทรวงมุรธาธร 8. กระทรวงยุทธนาธิการ 9. กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ 10. กระทรวงการต่างประเทศ 11. กระทรวงกลาโหม 12. กระทรวงวัง หลัง การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ. 2475 ได้มีการตราพระราชบัญญัติว่าด้วย ระเบียบบริหาราชการแห่งราชอาณาจักรสยาม พ. 2476 เพื่อวางโครงสร้างการบริหารราชแผ่นดินภายใต้ระบอบการปกครองใหม่ โดยแบ่งการบริหารราชการออกเป็น ราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาคและส่วนท้องถิ่น พ. 2534 ได้มีการตรา พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.
2545) ส่วนราชการที่มีฐานะเป็นกรมเหล่านี้ จำแนกได้เป็น 4 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการเป็น ข้าราชการการเมือง ได้แก่ สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่ลักษณะเดียวกันกับสำนักงานเลขานุการรัฐมนตรีในกระทรวงต่างๆ ส่วนราชการนี้มี เลขาธิการนายกรัฐมนตรี ซึ่งเป็นข้าราชการการเมืองดูแลรับผิดชอบ 2. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการมีฐานะเทียบเท่า ปลัดกระทรวง และขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี ส่วนราชการเหล่านี้ ได้แก่ สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี สำนักงบประมาณ สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน สำนักข่าวกรองแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการจัดระบบการจราจรทางบก สำนักงานคณะกรรมการนโยบายพลังงานแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน 3. รูปแบบของส่วนราชการที่ทำหน้าที่กำกับดูแลราชการประจำทั่วไปของสำนักนายกรัฐมนตรี และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของส่วนราชการใดในสำนักนายกรัฐมนตรี เป็นการเฉพาะ ส่วนราชการนี้ คือ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่เป็นสำนักงานปลัดกระทรวง มีปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ในฐานะปลัดกระทรวงดูแลรับผิดชอบ 4.
เรียบเรียงโดย: อาจารย์บุญเกียรติ การะเวกพันธุ์ และคณะ ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ: รศ. ดร. ปธาน สุวรรณมงคล การบริหารราชการส่วนกลางเป็นการบริหารราชการแผ่นดินตามหลัก การรวมอำนาจ (Centralization) ที่รวมอำนาจการตัดสินใจ การกำหนดนโยบาย การวางแผนการจัดสรรงบประมาณ การควบคุมตรวจสอบ และการบริหารราชการในกิจการสำคัญไว้ให้เป็นภาระรับผิดชอบของหน่วยงานต่างๆที่สังกัดราชการบริหารส่วนกลาง การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลางตาม พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ. ศ. 2534 ได้จำแนกออกเป็น 4 ส่วน คือ สำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม หรือส่วนราชการที่เรียกชื่ออย่างอื่นที่มีฐานะเป็นกรม ความสำคัญการบริหารราชการส่วนกลาง [1] 1. การรวมอำนาจไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้ส่วนกลางสามารถใช้อำนาจในการบังคับบัญชาได้อย่างเด็ดขาดและทันต่อสถานการณ์ ในการแก้ปัญหาหรือการตัดสินใจในเรื่องต่างๆ 2. การรวมอำนาจในการวินิจฉัยสั่งการไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้เกิดเอกภาพใน การบริหารราชการแผ่นดิน 3. ทำให้เกิดความมั่นคง มีเอกภาพ เพราะการรวมอำนาจการบังคับบัญชาไว้ที่ส่วนกลาง จะทำให้ผู้อยู่ใต้การปกครองได้รับการปฏิบัติอย่างเสมอภาค ไม่มีการเลือกปฏิบัติเป็นพิเศษในที่ใดที่หนึ่ง ความเป็นมาของการบริหารราชการส่วนกลางในประเทศไทย ในสมัยอยุธยาตอนต้น สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ได้วางระบอบการปกครองในส่วนกลางตามแบบอย่างของขอม โดยมีกษัตริย์เป็นศูนย์กลาง และมีเสนาบดี 4 ฝ่าย คือ ขุนเมือง ขุนวัง ขุนคลัง ขุนนา [2] 1.
กรมเวียง มีหน้าที่ปกครองเมืองหลวง ดูแลสถานที่สำคัญ รักษาความสงบในราชธานี มีกองตระเวนและศาลขึ้นอยู่ใต้การบังคับบัญชา มี ศาลนครบาล สำหรับการพิพากษาคดีในพระนคร มี เสภาพระนคร (เรือนจำ) 2. กรมวัง มีหน้าที่บังคับกิจการในพระราชวังดูแลพระราชฐานควบคุมการรับจ่ายในวัง รับผิดชอบ พระราชพิธี และรับผิดชอบในเรื่องการยุติธรรมมีหน้าที่ดูแลศาลหลวง และการแต่งตั้งยกกระบัตรไปทำหน้าที่ดูและความยุติธรรมหรือเป็นหัวหน้าศาลในหัวเมือง 3. กรมคลัง มีหน้าที่หน้าที่ควบคุมรายรับ รายจ่าย มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลการค้าสำเภา ติดต่อการค้ากับต่างประเทศ คือกรมพระคลังสินค้า กรมท่าซ้ายและท่าขวา และดูแลรับรองคณะทูตจากต่างประเทศและควบคุมดูแลชาวต่างชาติที่เข้ามาอาศัยอยู่ในอยุธยา 4.
สำนักงานรัฐมนตรี มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับราชการทางการเมืองของกระทรวงมีเลขานุการรัฐมนตรีดูแลรับผิดชอบขึ้นตรงต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวง 2. ) สำนักงานปลัดกระทรวง มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับราชการประจำทั่วไปของกระทรวง และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของกรมใดกรมหนึ่งในสังกัดกระทรวงโดยเฉพาะ รวมทั้งการกำกับเร่งรัดติดตามผลการปฏิบัติราชการของส่วนราชการในกระทรวง ทั้งนี้โดยอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของปลัดกระทรวง 3. ) กรม มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับราชการส่วนใดส่วนหนึ่งของกระทรวงหรือตามกฎหมายว่าด้วยอำนาจหน้าที่ของกรม ทั้งนี้อยู่ภายใต้การรับผิดชอบของอธิบดี หรือตำแหน่งที่เรียกชื่อเป็นอย่างอื่นสำหรับส่วนราชการระดับกรมที่เรียกชื่อเป็นอย่างอื่น การแบ่งส่วนราชการภายในกรม แบ่งเป็นสำนักงานเลขานุการกรม กอง และแผนก กรมใดที่มีความจำเป็นหรือมีเหตุผลพิเศษจะแบ่งส่วนราชการเป็นอย่างอื่นที่มีฐานะเทียบเท่ากองหรือแผนกก็ได้ การแบ่งส่วนราชการภายในกรมนี้ให้ตราเป็นพระราชกฤษฎีกา ส่วนราชการระดับกรมที่เป็นอิสระ ยังมีส่วนราชการที่ไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง และมีฐานะเป็นกรม ตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.
↑ ศุภรัตน์ เลิศพาณิชย์กุล, "อาณาจักรอยุธยา". เอกสารการสอนมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, (นนทบุรี: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2538), หน้า 282. หนังสืออ่านประกอบ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, สาขาวิทยาการจัดการ, การบริหารราชการไทย, พิมพ์ครั้งที่ 5, (นนทบุรี: สำนักพิมพ์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2551). ธันยวัฒน์ รัตนสัค, การบริหารราชการไทย, เชียงใหม่ (เชียงใหม่: คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, มปป. ). มานิตย์ จุมปา, คำอธิบายกฎหมายปกครองว่าด้วยการจัดระเบียบราชการบริหาร, (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2548). พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ. 2534 และที่แก้ไขเพิ่มเติม
2545 กำหนดให้มี 9 หน่วยงาน ดังนี้ 1. สำนักราชเลขาธิการ 2. สำนักพระราชวัง 3. สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ 4. สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อการประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ 5. สำนักคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ 6. ราชบัณฑิตยสถาน 7. สำนักงานตำรวจแห่งชาติ 8. สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน 9. สำนักงานอัยการสูงสุด โดยส่วนราชการในลำดับที่ 1-7 อยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี สำหรับส่วนราชการในลำดับที่ 8 และ 9 อยู่ในบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม นอกจากนี้ ยังมีองค์กรส่งเสริมการเมืองภาคพลเมืองตามกฎหมายอื่นๆ ได้แก่ 1. สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ 2. สถาบันพระปกเกล้า 3. สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน 4. สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา 5. สถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม อ้างอิง ↑ มานิตย์ จุมปา, คำอธิบายกฎหมายปกครองว่าด้วยการจัดระเบียบราชการบริหาร, (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2548)หน้า 2-3 ↑ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี, บันทึกเรื่องการปกครองของไทยสมัยอยุธยาและต้นรัตนโกสินทร์, (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2549), หน้า 11-16.